W zmieniającej się rzeczywistości szkolnej cenną umiejętnością jest samodzielne myślenie i nowatorskie działanie. Uczeń kreatywny jest ciekawy otaczającego go świata, charakteryzuje się niekonwencjonalnym podejściem do stawianego przed nim problemu. Lekcje przyrody i biologii w szczególny sposób uczą nieszablonowego myślenia, mogą stwarzać przestrzeń badawczą oraz zachęcać dzieci i młodzież do współdziałania.
Eksperymentowanie
Dużym zainteresowaniem dzieci cieszy się prowadzenie obserwacji i przeprowadzanie doświadczeń, a szczególnie eksperymentów. Zadaniem nauczyciela jest dostosowanie ich do wieku, możliwości i zainteresowań dzieci. Podczas takich kreatywnych zajęć najmłodsi badacze wcielają się w ekspertów z danej dziedziny. Zwłaszcza w przypadku przedmiotów przyrodniczych warto planować zadania, które pozwolą uczniom wykazać się inicjatywą.
Na lekcji geografii można opracować projekt, w którym uczniowie zastanowią się nad warunkami panującymi na Marsie. W tym celu mogą zaprojektować Marsjanina, który według nich przetrwałby na swojej planecie, a następnie wykonać z modeliny jego figurkę.
Z prostych materiałów dziecko może wykonać własną lupę. Soczewka powiększająca nie musi być wcale zbudowana tylko ze szkła, podobne właściwości posiada również kropla wody. Nic nie stoi na przeszkodzie, by w szklanym naczyniu „zamknąć” kawałek morza czy oceanu. Wystarczy wypełnić słoik wodą, dodać trochę barwnika, muszelek, brokatu, następnie wlać olej lub oliwkę. Takie eksperymentowanie to połączenie dobrej zabawy z nauką. Dziecko poznaje właściwości fizyczne różnych cieczy. To również okazja do rozmowy na temat skutków wycieku ropy naftowej na morzu.
Z kolei zabawa z namaczaniem kawałków papieru w wodzie, a następnie ich suszenie pozwala dostrzec młodemu człowiekowi, jak ważne jest ponowne wykorzystanie tego surowca, uczy o recyklingu, kształtując przy tym postawę proekologiczną.
Zdolny biolog – karty pracy i materiały na lekcje
Przedmioty przyrodnicze pobudzają dziecięcą ciekawość i aktywność badawczą. W szczególny sposób to tematyka biologiczna potęguje zainteresowanie ucznia, gdyż pozwala poznać budowę ludzkiego ciała i procesy w nim zachodzące oraz uczy o innych organizmach i ich środowisku życia.
W klasie siódmej warto poświęcić uwagę zagadnieniom związanym z profilaktyką chorób, w tym chorób cywilizacyjnych. W tym celu nauczyciel zachęca uczniów do podjęcia rozmowy na temat roli diety w życiu człowieka. Należałoby przygotować odpowiednie materiały, na bazie których podzieleni na grupy zadaniowe uczniowie opracują wnioski i zaprezentują efekty swoich działań. „Hamburger – jeść czy nie jeść” to powszechnie spotykany dylemat wśród dzieci i młodzieży. Zadaniem jednej z grup jest uzasadnienie, dlaczego wymienione w materiale składniki są niezdrowe, natomiast druga grupa proponuje zdrowszą alternatywę hamburgera. Następnie uczniowie z pomocą nauczyciela analizują opakowania po różnych produktach spożywczych, w tym po słodyczach i napojach, porównując zawartość cukru i tym samym ich szkodliwego wpływu na organizm.
W celu uzmysłowienia uczniom, że biologii można się uczyć w przyjemny oraz atrakcyjny sposób, trzeba wyjść poza tablicę kredową. Jednym ze sposobów jest opracowanie autorskich kart pracy oraz materiałów podsumowujących omawiany temat. Jak to się dzieje, że z kwiatu jabłoni powstaje jabłko; zgadnij, co to za ptak; łąkowe łamigłówki – te ilustrowane materiały oraz karty z zadaniami, wzbogacone o własnoręcznie opracowane krzyżówki czy rebusy w przystępny sposób umożliwiają uczniowi samodzielne zdobywanie wiedzy.
Szkolny ogródek
Ogródki są ciekawym narzędziem do nauki przyrody i biologii. Umożliwiają prowadzenie obserwacji terenowych. Uprawiając szkolny ogródek, uczniowie poznają rośliny, sposoby upraw i zasady zdrowego odżywiania. Obserwują też zmiany zachodzące w przyrodzie podczas kolejnych pór roku. Przez osobiste doświadczenie młody przyrodnik szybciej dedukuje i zapamiętuje wnioski. Edukacyjna zabawa w szkolnym ogródku pozwala ponadto na twórcze wykorzystanie tej przestrzeni, dając szansę na lepsze zrozumienie zagadnień, o których uczniowie czytają w podręczniku lub słuchają na lekcji.
Lapbooki
Pomysłem na promowanie dziecięcych talentów są lapbooki. Może to być teczka, większa kartka z możliwością składania, w której w formie rysunków, wykresów, otwieranych okienek oraz ruchomych elementów przekazuje się wybrane treści. Ma tę przewagę nad klasycznym słowem pisanym, że wzbudza ciekawość i motywuje dziecko do odkrywania ukrytych ciekawostek, a także do ich gromadzenia (za: www.sosrodzice.pl).
Lapbook może stanowić pomoc w nauce jako pomysłowy materiał powtórkowy. Jest też świetną formą na organizowanie różnego rodzaju przyrodniczych konkursów plastycznych. Może być oryginalnym sposobem na przybliżenie młodemu pokoleniu ważnych miejsc, osób, w tym szkolnych patronów, oraz prezentację przyrodniczych skarbów znajdujących się w okolicy.
Gry planszowe i karciane
Można takowe wskazać jako alternatywę gier komputerowych, wyróżnić uczniom pewne zalety przeważające nad tymi drugimi, np. rozrywkę dostępną w miejscach, w których nie można korzystać z telefonu komórkowego.
Młodzi gracze sami tworzą świat gry oraz jego zasady. Można, co prawda, także przenieść na grę planszową świat znany z gry komputerowej, czy umieścić bohatera bajki, który nie doczekał się świata gry. Należałoby jednak zachęcić do stworzenia własnego świata z własnymi postaciami i zasadami. Inicjuje to proces twórczy. Dziś dziecko stworzy grę, a być może kiedyś napisze książkę.
Nie sposób pominąć aspektu towarzyskiego gier planszowych, ponieważ wymagają one zaangażowania innych osób. Dzieci uczą się ze sobą współpracować oraz przyjmować właściwą postawę wobec sukcesu i porażki. Dodatkowo ćwiczą umiejętność koncentracji uwagi i spostrzegawczość.
Samo tworzenie to bez wątpienia przedsięwzięcie wielowymiarowe, ponieważ wymaga wykonania ilustrowanej planszy bądź kart do gry, napisania instrukcji z zasadami, wymyślenia systemu punktacji, stworzenia pionków…
Na zajęciach przyrodniczych można zaprojektować grę typu memory. Będzie to świetny sposób na podsumowanie działu i utrwalenie zdobytej wiedzy.
Zastosowanie powyższych metod daje szanse uczniom na wyjście poza schematy myślowe. To także szanse na lepsze diagnozowanie, weryfikowanie problemów, szukanie narzędzi do ich rozwiązania oraz na przystosowanie się do nowych sytuacji.
Agata WITCZAK
nauczyciel biologii i przyrody w ZSP nr 3 i ZSP nr 4 w Gdyni
Świetlicowe inspiracje. Jak kreatywnie i twórczo pracować z dziećmi
