„Najtrudniej jest zacząć” – jak mawiają moi podopieczni. Ważne, aby się nie zrażać, a wtedy niechęć ma szansę przerodzić się nawet w pasję. Jestem nauczycielem specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w szkole przyszpitalnej. Dodatkowo prowadzę dwa razy w tygodniu zajęcia czytelnicze z hospitalizowanymi uczniami. Zajęcia wychowawcze ułatwiają mi monitorowanie zainteresowań dzieci, ich potrzeb wychowawczych i emocjonalnych, co z premedytacją wykorzystuję w czasie zajęć czytelniczych.
BIBLIOTEKA LECZNICĄ DUSZ
Moim zdaniem biblioterapia jest bardzo cenną i pożądaną formą realizowania treści wychowawczych i pracy nad emocjami, również w szkołach masowych. Biblioterapię doceniały już starożytne Teby. O uzdrawiającej mocy słowa świadczy napis umieszczony nad drzwiami biblioteki Ramzesa II: „Psyches iatreion” („Lecznica dusz”).
W dzisiejszych niełatwych czasach – bez mądrego i odpowiedzialnego wsparcia dorosłych – dzieci nie są w stanie udźwignąć tego plecaka emocji, co skutkuje m.in. eskalacją niewłaściwych zachowań, wzrostem ilości chorób psychicznych i prób samobójczych.
W pracy z dzieckiem hospitalizowanym, przewlekle chorym, niepełnosprawnym kontakt z książką, a także możliwość przelania na papier osobistych przemyśleń ma ogromne znaczenie. Mając powyższe na uwadze, ogniskuję moje działania wokół:
- kontaktu z dzieckiem poprzez wybraną literaturę, która buduje poczucie bezpieczeństwa, jest kluczem do zrozumienia emocji i zachowań innych i samego siebie; daje dziecku wsparcie;
– kreatywnego pisania, które za pomocą zabawy słowem inspiruje do refleksji co do postaw i humanitarnych wartości oraz własnej roli w świecie.
Dać dziecku skrzydła to dać mu zdrowe poczucie własnej wartości. Według mnie pomaga mu w tym ukierunkowane czytanie i kreatywne pisanie. Działania te są szczególnie ważne w codziennej pracy z dzieckiem dotkniętym chorobą i niepełnosprawnością. Kontakt ze słowem wzmacnia wiarę w możliwości sprawcze, zwalcza poczucie alienacji, redukuje lęk i buduje nadzieję. Wpływa na dojrzałość intelektualno-moralną, wzbogaca leksykę, wspomaga pamięć i logiczne kojarzenie.
W pracy z dziećmi sięgam po teksty psychoedukacyjne, psychoterapeutyczne, relaksacyjne i filozoficzne, a także baśnio- i poezjoterapię (najczęściej rymowanki).
W sytuacji wzrostu liczby zaburzeń psychicznych u dzieci i młodzieży, przy jednoczesnym kryzysie psychiatrii dziecięcej, działania te, chociaż są kroplą w oceanie potrzeb, mają szczególne znaczenie. Zajęcia, które prowadzę, mają uświadamiać dzieciom, że siłą jest prosić o pomoc; że z czułego przytulenia siebie płynie wielka moc, że wszystko jest zmienne i nie ma sensu robić zapasów ze zmartwień.
Zarówno podczas pracy z książką, jak i podczas zajęć twórczego pisania realizuję przede wszystkim następujące cele:
- edukacyjno-wychowawczy (kształtowanie postaw prospołecznych, prozdrowotnych, proekologicznych),
– terapeutyczny (wzmacnianie poczucia własnej wartości, wsparcie emocjonalne).
Jednym z drogowskazów na mojej zawodowej ścieżce są słowa Wiesława Myśliwskiego: „[…] prawda, jak nie trafi do serca, nie trafi i do rozumu”.
PODRÓŻ Z BAJKOWOZEM
Założone cele realizuję poprzez:
– klasyczne zajęcia biblioterapeutyczne (diagnoza, wybór literatury i zapoznanie się z tekstem, rozmowa kierowana lub panel dyskusyjny, identyfikacja, refleksja, katharsis, wgląd w siebie, zmiana w postrzeganiu i emocjach),
– propagowanie idei czytelnictwa w ramach akcji Cała Polska czyta dzieciom,
– udział w Narodowym Czytaniu połączony z pokrewnymi formami aktywności twórczej,
– cykliczne organizowanie „maratonów czytania”, których tematyka skorelowana jest z dziedzinami interesującymi małych pacjentów, a czytanie współgra z rozrywkami umysłowymi i ruchowymi,
– prowadzenie zajęć z Bajkowozem (wędrującą szpitalną biblioteką, wypełnioną książkami, bajkowymi przedmiotami, pełną skrytek i schowków).
Opracowałam i wdrożyłam program innowacji pedagogicznej w zakresie zajęć czytelniczych z dzieckiem hospitalizowanym w oparciu o działanie przenośnej czytelni z zastosowaniem Bajkowozu. Otrzymaliśmy go dzięki Fundacji Serdecznik z Poznania. Tam też odbyłam zajęcia warsztatowe.
Z uwagi na to, że nasze dzieci nie mogą osobiście odwiedzać biblioteki, odpowiednio dobrane książki toczyły się na kołach Bajkowozu po oddziałach szpitalnych, budząc wiele radości. Aranżacja Bajkowozu jest przemyślana i atrakcyjna. Stymuluje analityczne oraz logiczno- dedukcyjne myślenie. Służą temu książki, zbiór różnorodnych rekwizytów, ścieżki detektywistyczne, materiały plastyczne czy teatrzyk kukiełkowy.
Dzięki możliwościom, jakie daje Bajkowóz, zrealizowałam program regionalny, którego celem było przybliżenie dzieciom historycznego i współczesnego piękna Gdańska i okolic.
Idąc tropem wskazówek, mali detektywi wyszukiwali w skrytkach Bajkowozu rekwizyty (np. stare mapy, nuty szant, symbole regionu). Zwieńczeniem była wspólna praca nad rymowaną inscenizacją Zakochani w Gdańsku oraz aranżacja tekstu w teatrze kukiełkowym.
WIERSZE DLA DZIECI Z UKRAINY
Nasze szkolne zadanie to „Rymowanie na żądanie”, chociaż i bardziej dojrzałe wypowiedzi liryczne nam się zdarzają. Tak było, gdy po agresji Rosji nastąpił exodus ukraińskich dzieci do naszych szkół. Powstały wtedy wiersze protestujące przeciwko wojnie i sprzyjające asymilacji Ukraińców w naszej społeczności. Wiersze zostały rozkolportowane do placówek oświatowych w regionie.
Przede wszystkim jesteśmy jednak łowcami rymów. Neurobiolodzy nie mają wątpliwości, że nasz mózg uczy się najlepiej w zabawie, czyli gdy odczuwa przyjemność. Z tego względu w pracy z dzieckiem, a już szczególnie z dzieckiem hospitalizowanym i dzieckiem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, musimy mieć na uwadze aspekt zabawowo-relaksacyjny, a tę funkcję spełnia rymowanie.
Słuchanie, recytowanie oraz tworzenie rymów doskonali kompetencje językowe, poczucie rytmu, świadomość metajęzykową i słuch fonemowy. Rymowanki ułatwiają też zapamiętywanie treści. W zależności od możliwości psychofizycznych, percepcyjnych, rozwojowych dziecka, jego zainteresowań i potrzeb – oswajanie się z rymami przebiega w różnorodny sposób, np. poprzez:
– słuchanie tekstu,
– rozpoznawanie rymów,
– tworzenie rymów,
– redagowanie rymowanki na dany temat.
Przykładowe ćwiczenia:
1. Znajdź słowa-rymy: woda – poda.
2. Wyszukaj słowo, które tu nie pasuje, np.: miarka, kanapa, szparka, barka.
3. Podaj rym do słowa kończącego się na -uch, -ek.
4. Utwórz rym do słowa talerze.
5. Dokończ wierszyk rymem, np. Puszysty ogon, ruda fryzurka / Do dziupli zmyka zwinna… [wiewiórka].
6. Uzupełnij linijki tak, by powstały dwuwersowe wierszyki, np.:
……………………. kaczka,
……………………. taczka.
Praca ze starszymi dziećmi opierała się na innym schemacie:
– obserwacja i diagnoza problemu lub wytypowanie tematu do realizacji,
– omówienie (panel dyskusyjny, burza mózgów, drama, komiks),
– kreowanie fabuły, bohaterów, dialogów,
– praca twórcza (indywidualna, grupowa),
– korekta poprawnościowa prowadzącego,
– omówienie efektu końcowego,
– ekspozycja (na gazetce ściennej, na stronie internetowej szkoły, podczas inscenizacji).
Praca według tego schematu była dla mnie inspiracją do napisania bajki terapeutycznej Jesteś mniej niż zero? To bzdura, biała pantero. Tekst uczy tolerancji dla inności i wiary w to, że wartości człowieka nie mierzy się tym, „co widoczne dla oczu”. Optymistyczne zakończenie bajki daje nadzieję na to, że po deszczu zaświeci słońce, bo dobro i miłość mają wielką moc.
Przed wydaniem książki zorganizowałam konkurs plastyczny – dla uczniów różnych szkół przyszpitalnych – na ilustrację do załączonego tekstu bajki. Nagrodzone ilustracje znalazły się w wydanej książeczce. Nasza książka została rozkolportowana do pomorskich placówek oświatowych.
Systematyczna praca zaowocowała też zbiorem scenariuszy uroczystości, wierszyków, fraszek i zagadek. To zbiór różnorodny: od utworów lekkich, humorystycznych po bardzo refleksyjne i dojrzałe.
Mam nadzieję, że nasze pisanie pozostawi trwały ślad w sercach i umysłach dzieci, aby tymi śladami mogły podążać po opuszczeniu szpitalnych sal.
Agata JÓŹWIAKOWSKA, nauczyciel do specjalnych działań opiekuńczo-wychowawczych w Szkole Podstawowej nr 9 w Gdańsku (szkoła przyszpitalna w Copernicus Podmiot Leczniczy w Gdańsku)
