Ile czasu dziennie nastolatki poświęcają na korzystanie z Internetu? Jakich urządzeń najczęściej używają do tego celu? Czy bycie online znaczy nadal to samo? Na te i wiele innych pytań odpowiada raport z opublikowanego w kwietniu br. ogólnopolskiego badania uczniów nastolatki 3.0. Badanie zostało zrealizowane przez Państwowy Instytut Badawczy NASK.
„Internet zrewolucjonizował ludzką komunikację i szybko stał się najważniejszym medium XXI wieku. W przeciwieństwie do innych milowych zdobyczy techniki, Internet potrzebował zaledwie kilkunastu lat, by stać się jednym z fundamentów współczesnej cywilizacji. Za jego pośrednictwem pozyskujemy informacje, uczestniczymy w kulturze i rozrywce, wyrażamy i kreujemy swoją tożsamość, nawiązujemy relacje, załatwiamy sprawy życia codziennego i pracujemy” – napisał we wprowadzeniu do raportu z badań Marcin Bochenek, dyrektor Pionu Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego w NASK.
Pozytywna rola Internetu jest nie do przecenienia, jednak technologia ta wiąże się również z szeregiem zagrożeń, na które najbardziej narażone jest młode pokolenie.
Dzieci i młodzież, często w sposób niekontrolowany, bezrefleksyjny i przypadkowy, korzystają z zasobów i narzędzi sieci. Taka diagnoza współczesności sprawiła, że od 2014 roku NASK prowadzi wśród nastolatków ogólnopolskie badania dotyczące praktyk, postaw i opinii wobec Internetu. Kolejne badania zrealizowano w roku 2016, a niniejsza edycja odbyła się w latach 2018-2019. Uczestniczyło w niej 1173 uczniów z 55 szkół z różnych rejonów Polski, w tym 531 uczniów szkół podstawowych, 25 gimnazjalistów, 456 licealistów i 161 uczniów techników.
Z badań wynika, że nastolatki korzystają z sieci samodzielnie już od siódmego roku życia. Im młodsze pokolenie, tym ów kontakt następuje wcześniej. Prawie wszyscy respondenci deklarowali codzienne, kilkugodzinne korzystanie z sieci. Wynosi ono około 4 godzin i 12 minut (w poprzedniej edycji badania było to około 3 godzin i 40 minut). Wpływ na taki
stan rzeczy ma przede wszystkim upowszechnianie się smartfonów. Internet dla nastolatków to głównie przestrzeń rozrywki, dostęp do kultury (muzyki, filmów itp.) oraz ośrodek życia społecznego. Jest również źródłem wielu korzyści: od poszerzania wiedzy w określonej dziedzinie po możliwość kreowania własnego wizerunku bądź poszukiwania tożsamości.
Wyróżniono dwa główne typy aktywności nastolatków w sieci: rekreacyjno-afiliacyjny i utylitarno-kreacyjny, które odpowiadają pasywnemu i aktywnemu korzystaniu z Internetu. Wśród cyfrowych obaw uczniów dominuje lęk przed przestępstwami (ataki hakerskie, włamania, kradzieże), cenzurą i ograniczeniem dostępu do zasobów Internetu oraz nakładanie dodatkowych opłat za usługi online. Większość badanych wskazała, że w ich szkołach istnieją ograniczenia dotyczące użytkowania smartfonów; uczniowie deklarują, że przeważnie korzystają z nich tylko podczas przerw. Mimo że nauczyciele wykorzystują Internet podczas zajęć, blisko 40 proc. uczniów wyraziło opinię, że edukacja szkolna nie przygotowuje ich do funkcjonowania w świecie opartym na nowoczesnych technologiach.
Ochrona prywatności jest przez badanych często rozumiana jako zachowanie niezależności wobec innych użytkowników tego samego urządzenia (np. rodziców czy rodzeństwa), a nie wobec innych użytkowników sieci. Najpopularniejszą formą ochrony prywatności jest czyszczenie historii wyszukiwarki (54,2 proc.), i jest to praktyka bardziej typowa dla młodszych uczniów. Jedynie 11,1 proc. badanych regularnie zmienia hasło dostępu do konta e-mail i portali społecznościowych. Aż 77 proc. uczniów uważa, że administratorzy portali i aplikacji internetowych nie powinni udostępniać danych użytkowników innym firmom bądź instytucjom. Prawie 60 proc. respondentów chciałoby mieć możliwość usunięcia z sieci wszystkich prywatnych informacji na swój temat.
Uczniowie zdają sobie sprawę z zagrożeń, które mogą ich spotkać w sieci. Bezpośrednie doświadczenie przemocy internetowej nie było udziałem zaledwie połowy badanych. Najczęściej nastolatkowie padali ofiarą wyzywania, ośmieszania i poniżania. Blisko co trzeci poszkodowany w sieci uczeń nie podejmował żadnego działania, nawet rozmowy z bliskimi czy innymi osobami, które mogłyby udzielić w tej sytuacji wsparcia. Około 66,5 proc. uczniów nie spotkało się osobiście z żadnym rodzajem przestępczości komputerowej. Osoby, które zostały poszkodowane, doświadczały na ogół włamania na konto e-mail lub na portalu społecznościowym (blisko 18 proc. respondentów) oraz oszustwa przy transakcjach online (blisko 9 proc.). Wiedza na temat legalności poszczególnych działań w Internecie jest zróżnicowana. Szereg praktyk było błędnie kwalifikowanych przez respondentów jako zgodne i niezgodne z prawem. Młodzi oczekiwaliby przede wszystkim liberalizacji prawa autorskiego.
W większości domów nie wprowadza się zasad ograniczających czas korzystania z Internetu czy reguł dotyczących selekcji treści, do których nastolatki mogą mieć dostęp. Dotyczy to zwłaszcza uczniów szkół ponadgimnazjalnych.
Smartfon jest pierwszym urządzeniem wymienianym jako narzędzie do aktywności w sieci – 93,9 proc. respondentów wskazuje, że to właśnie za jego pomocą najczęściej korzysta z Internetu. Ponad połowa, bo 56 proc. respondentów, przyznała, że powinna mniej korzystać z telefonu komórkowego, a 42 proc. – że ten czas jest na ogół dłuższy niż planowali. Wypowiedzi blisko jednej trzeciej badanych wskazują na ryzyko silnego uzależnienia od smartfonów, co w zestawieniu z rosnącym czasem korzystania z sieci może prognozować pogłębianie się problemu.
(ptn)
