Czasy, kiedy przyswojenie gramatyki było niezbędne do poznania i używania języka obcego, już dawno minęły. Niestety, w naszych szkołach model skoncentrowany na nauce gramatyki jako istotnego elementu w opanowaniu obcej mowy nadal dominuje. Tymczasem dziś kluczowy jest proces przyswajania słownictwa, niezbędnego do skutecznej komunikacji w języku obcym. Dlatego nauczyciele muszą sprawić, aby zapamiętywanie słownictwa było przyjemniejsze i bardziej efektywne. Można to uzyskać poprzez odpowiednie strategie, metody i techniki.
„Powiedz mi, a zapomnę; pokaż mi, a zapamiętam; pozwól mi zrobić, a zrozumiem”. To chińskie powiedzenie wskazuje współczesnym nauczycielom drogę do zaangażowania ucznia w proces opanowywania języka. Im więcej zmysłów używamy do przyswojenia słownictwa, tym lepiej. Pod tym względem w nauczaniu sprawdzą się mnemotechniki.
Mnemotechniki – co to takiego?
Mnemotechniki to sposoby ułatwiające zarówno kodowanie, jak i odtwarzanie nowych informacji. Pomagają trwale przyswoić wiedzę, operować nią, programują umysł tak, by sprawnie i szybko zapamiętywał wiadomości. W skrócie: stosowanie mnemotechnik pozwala zwiększyć potencjał mózgu przy wykorzystaniu wyobraźni i skojarzeń.
J. Hauptmann podzielił mnemotechniki na:
– swobodne (ang. free mnemotechnics), nazywane również naiwnymi (ang. naive) – ludzie używają ich spontanicznie, bez żadnej przygotowanej techniki.
– wiążące (ang. bound mnemotechnics), nazywane również technicznymi (ang. technical) – uczący się musi znać schemat kodowania.
Przegląd mnemotechnik
Poniżej prezentuję mnemotechniki najbardziej przydatne w nauce słownictwa na lekcjach języka angielskiego.
– Akronimy – to wyrazy utworzone z pierwszych liter albo głosek innych wyrazów. Najbardziej popularny w języku angielskim jest akronim OPSASHCOM służący do zapamiętania kolejności przymiotników w zdaniu: OP – opinion (opinia), S – size (rozmiar), A– age (wiek), SH – shape (kształt), C – colour (kolor), O – origin (pochodzenie), M – material (materiał).
– Akrostychy – metoda ta polega na tworzeniu zdań, w których pierwsze litery poszczególnych wyrazów składają się na wyraz do zapamiętania. Zdanie My very educated mother just showed us nine planets po odkodowaniu pierwszych pogrubionych liter pozwala na odtworzenie listy planet w Układzie Słonecznym w języku angielskim: Mercury (Merkury), Venus (Wenus), Earth (Ziemia), Mars (Mars), Jupiter (Jowisz), Saturn (Saturn), Uranus (Uran), Neptun (Neptun).
– Technika loci (ang. location) – nazywana też metodą miejsc – polega na kojarzeniu zapamiętywanych informacji ze znanymi miejscami, które mijamy np. w domu czy w drodze do szkoły, pracy. Wyobrażamy sobie to miejsce, które wypełniamy słowami do zapamiętania. Następnie odtwarzamy je, przechadzając się oczami wyobraźni po tej pamięciowej ścieżce.
– Metoda obrazów interaktywnych – technika polegająca na wymyślaniu historyjek z użyciem niepowiązanych ze sobą wyrazów. Zasada tworzenia takiego łańcucha jest bardzo prosta – historyjka powinna być dynamiczna, zabawna, emocjonalna i angażująca wszystkie zmysły. Wyobraźmy sobie, że mamy do zapamiętania listę słów po angielsku: carrots (marchewki), bananas (banany), milk (mleko), cheese (ser).
Oto fragment historyjki autorstwa A. Graya: There is a field of carrots and there is one great big carrot in the middle. Walking out of a door in the carrot is a banana, one in pyjamas. It’s coming out of the door with a couple of milk churns. But just as it comes out a giant mouse comes hopping over the hill and jumps on the banana thinking that it was a piece of cheese (Jest pole marchewek, a pośrodku jest jedna ogromna marchewka. Wychodząc drzwiami widać, że w marchewce jest banan, jeden w piżamie. Wychodzi on z drzwi, trzymając dwa dzbanki z mlekiem. Ale właśnie gdy wychodzi, nad wzgórzem przeskakuje ogromna mysz i skacze na banana, myśląc, że to kawałek sera).
– Metoda słów kluczy – odwołuje się do fonetycznych oraz wizualnych podobieństw między słowami naszego języka ojczystego oraz języka obcego, którego się uczymy. Dla łatwiejszego zrozumienia tej metody może posłużyć przykład: aby zapamiętać angielskie słowo desk (biurko), uczeń może wyobrazić sobie długi kawałek drewna, deski oraz dziecko siedzące przy niej i odrabiające lekcje.
– Mapa myśli – technika polegająca na tworzeniu map skojarzeń, notatek wizualnych. Zagadnienie do zapamiętania rysujemy za pomocą powiązanych ze sobą strzałkami lub liniami i wynikających z siebie słów kluczy, które wyodrębniamy z tekstu. Taka notatka ma strukturę promienistą, która odwzorowuje ciąg skojarzeń wychodzących od centralnego słowa kluczowego.
– Metoda TPR – polega na uczeniu się nowych słów poprzez ruch i zachęcanie do wykonywania ciałem czynności zgodnie z poleceniem nauczyciela. Na przykład nauczyciel wypowiada komendę: Stand up, please i wykonuje ruch rękoma ku górze. Dziecko, widząc gest nauczyciela oraz słysząc wypowiedziane słowa, wstaje.
Zastosowanie w rzeczywistości szkolnej
Mnemotechniki są atrakcyjną formą prezentowania nowego materiału, ale czy są skuteczne? Postanowiłam to sprawdzić na swoich lekcjach języka angielskiego w szkole podstawowej. Badanie efektywności mnemotechnik w nauczaniu słownictwa przeprowadziłam wśród czwartoklasistów w dwóch grupach uczniów po 20 osób. Badani byli w wieku 10–11 lat. Uczniowie prezentowali zbliżony poziom znajomości języka, uczyli się angielskiego trzy i pół roku, dwa razy w tygodniu w nauczaniu wczesnoszkolnym oraz kilka miesięcy (badanie przeprowadzono w marcu) w klasie czwartej.
Trzy testy
Przeprowadziłam trzy testy w odstępach tygodniowych. Był to pre-test, aby ustalić poziom znajomości danego słownictwa przed rozpoczęciem procesu nauczania materiału leksykalnego, oraz dwa post-testy, aby ustalić, jakie zmiany zaszły w poziomie wiedzy uczestników badania. Dodatkowo drugi post-test miał pomóc w określeniu trwałości zapamiętanego materiału. Uczniowie byli zapoznani z celem badania i procedurami przeprowadzenia testów.
W grupie A wprowadziłam materiał (listę 26 wyrazów) tradycyjnymi metodami. Uczniowie na lekcjach wykonywali ćwiczenia z wykorzystaniem zaprezentowanego przez nauczyciela słownictwa. Sprawdzali znaczenie słów w słownikach, pisali tłumaczenie danego wyrazu po polsku, używali słów w zdaniach, podpisywali obrazki, uzupełniali zdania.
W grupie B zaprezentowałam tę samą listę wyrazów, ale w procesie nauczania wykorzystałam mnemotechniki: technikę słów kluczy, rymowanki, akronimy, akrostychy i metodę TPR. Dodatkowo uczniowie mogli podawać własne pomysły i skojarzenia z danym słowem. Zapoznałam ich z zasadami tworzenia mnemotechnik, uświadomiłam, że skojarzenia powinny być zabawne, dziwne, dynamiczne, oryginalne, odwołujące się do ich doświadczeń i przeżyć.
Uczniowie z grupy A i B przez tydzień na lekcjach języka angielskiego przyswajali dany materiał. Następnie przystąpili do testu składającego się z pięciu zadań, w których należało:
1) przetłumaczyć słowa z języka polskiego na angielski,
2) napisać zasadę (tworzenie nazwy zawodu od czasownika) i podać przykład,
3) napisać kierunki świata,
4) uzupełnić luki wyrazowe,
5) słuchać ze zrozumieniem (posłuchać wyrazu po angielsku i napisać jego polski odpowiednik).
Grupa B do każdego zadania mogła zastosować inną mnemotechnikę. I tak do pierwszego uczniowie mogli użyć techniki słów kluczy, np. zapamiętując angielskie słowo garlic (czosnek), mieli sobie wyobrazić „ogromny GAR czosnku, że aż LIczyć się nie chce”. Do zadania drugiego wystarczyło przypomnieć sobie rymowankę: „Do czasowników -or lub -er dodamy i problem z zawodami mamy rozwiązany”.
Pomocne w utrwaleniu kierunków świata miały być akrostychy. W zdaniu: „Niebieski Słoń Wciągnął Ekierkę”, po odkodowaniu pierwszych liter, można było przywołać nazwy głównych kierunków geograficznych. W celu umocnienia procesu zapamiętania tego zdania zastosowano pomoc w postaci zabawnej ilustracji prezentującej słonia z ekierką.
kierunków geograficznych po angielsku; grafika arch. Sylwii Gołąbek
Akronimy ułatwiły zapamiętanie środków transportu z zadania czwartego. Pierwsze litery wyrazów (BO = boat, BI = bike, PLA = plane, BU = bus, TR = train) spowodowały powstanie słowa „BoBiPlaBuTr”. Dodatkowym wzmocnieniem mogło być też wykorzystanie techniki słów kluczy i wyobrażenie sobie chłopca – Bobbiego płacącego za bilet autobusowy butem.
Do utrwalenia czasowników ruchu z ostatniego zadania wykorzystaliśmy technikę TPR.
Warto wspomnieć, że uczniowie z grupy B po lekcji nie otrzymali listy słów do nauczenia się w postaci tabeli (taką otrzymała grupa A), tylko musieli je zanotować za pomocą mapy myśli.
Po trzech tygodniach uczniowie przystąpili do trzeciego testu, który zawierał te same zadania. Chodziło o sprawdzenie stanu wiedzy uczniów po upływie określonego czasu. Badani za każdy test mogli uzyskać 25 punktów.
Procentowe wyniki testów obrazuje poniższa tabela:
-
Pre-test
Post-test 1
Post-test 2
Grupa A
23,2%
66,4%
67,2%
Grupa B
21%
83,4%
88,9%
Tab. 1. Wyniki trzech testów przeprowadzonych w dwóch grupach badanych.
Wyniki
Z prezentowanych wyników widać jasno, że zastosowanie mnemotechnik na lekcjach języka angielskiego do wprowadzenia i utrwalenia materiału leksykalnego jest niewątpliwie jedną z bardziej efektywnych metod nauki. Grupa B uzyskała znacząco wyższy wynik testów sprawdzających znajomość słownictwa (o 17% wyższy wynik post-testu pierwszego i aż o 21,7% wyższy wynik post-testu drugiego).
Te alternatywne techniki pamięciowe angażują zarówno myślenie analityczne, jak i uczniowską kreatywność. Ponadto badanie wykazało, że zadany materiał pamięta się dłużej. Warto nie podawać uczniom gotowych rozwiązań, ale namawiać ich do tworzenia własnych skojarzeń, mentalnych odwzorowań bliskich ich doświadczeniom i zainteresowaniom. Na początku może im się to wydawać skomplikowane i pracochłonne. Jednak w miarę stosowania tych metod mózg będzie coraz sprawniej radził sobie z tworzeniem nowych skojarzeń, przestawi się na zupełnie nowy sposób zapamiętywania informacji.
Receptą na skuteczne przyswajanie słownictwa jest ćwiczenie różnych sposobów uczenia się. Zadaniem współczesnego nauczyciela jest więc nie tylko nauczenie konkretnego materiału, ale nauczenie skutecznego uczenia się w sposób atrakcyjny i przyjemny.
Sylwia GOŁĄBEK, nauczyciel języka angielskiego w Szkole Podstawowej nr 1 im. Strajku Dzieci Koźmińskich 1906/1907 w Koźminie Wielkopolskim
Bibliografia:
T. Buzan, Pamięć na zawołanie, Łódź 2023.
T. Buzan, Rusz głową, Łódź 2023.
T. Buzan, Mapy twoich myśli, Łódź 2023.
A. Gray, Advanced Memory. A course in techniques and skills for mentalists, magicians and students, Londyn 2005.
J. Hauptmann, The Effect of the Integrated Keyword Method on Vocabulary Retention and Motivation, Leicester 2004.
P. Kamińska, Mnemonic devices in language learning, Szczecin 2004.
R. Michelmann, W. Michelmann, Techniki szybkiego czytania, Warszawa 2005.
TEN ARTYKUŁ POWSTAŁ W RAMACH PROCEDURY AWANSU ZAWODOWEGO. DZIEL SIĘ WIEDZĄ I DOŚWIADCZENIEM Z „KURIEREM”. POMOŻEMY CI W AWANSIE ZAWODOWYM I WSPÓLNIE ZAINSPIRUJEMY INNYCH! SZCZEGÓŁY – TEL. 739 290 210.
