Jan Fryderyk Herbart był niemieckim filozofem, psychologiem i pedagogiem, twórcą pedagogiki naukowej. Urodził się 4 maja 1776 roku w Oldenburgu. Jako dziecko uległ wypadkowi – wpadł do beczki z wrzątkiem. Wywołane tym problemy zdrowotne sprawiły, że do 13. roku życia nie uczęszczał do szkoły, pobierając prywatne lekcje w domu.
W latach 1794–1797 studiował na uniwersytecie w Jenie: wpierw prawo, a następnie pod wpływem Fichtego – filozofię i literaturę. Po zerwaniu z filozofią swego mistrza, w 1797 roku zrezygnował ze studiów i wyjechał do Interlaken pod Bernem, by podjąć pracę jako nauczyciel domowy trzech synów szwajcarskiej rodziny Steigerów. W tym czasie poznał Pestalozziego, którego koncepcje skłoniły go do przewartościowania swych poglądów pedagogicznych. W roku 1800, na prośbę matki, wrócił do Niemiec.
W roku 1802, po obronie pracy doktorskiej i habilitacyjnej, zaczął wykładać na uniwersytecie w Getyndze, a w roku 1805, jako profesor nadzwyczajny, objął tam katedrę filozofii. W roku 1809, będąc już profesorem zwyczajnym, przejął po Kancie katedrę filozofii na uniwersytecie w Królewcu i powołał seminarium pedagogiczne dla nauczycieli. Jako że jego poglądy uważano za zbyt liberalne, ćwierć wieku później odmówiono mu w Berlinie katedry po zmarłym Heglu, stąd w roku 1833 powrócił do Getyngi.
Herbart usiłował nadać pedagogice ściśle naukowy charakter. Rola wychowania, według niego, polega na kształtowaniu woli i charakteru oraz budzeniu u jednostki szerokich zainteresowań. Pedagogika opiera się na etyce i psychologii. Etyka wyznacza i uzasadnia cele wychowania, psychologia zaś – środki. Środkami są: kierowanie dziećmi, wyrabianie karności i nauczanie wychowujące. To ostatnie, prócz wiedzy, ma budować charakter. Niemiecki myśliciel wyróżnił pięć idei stanowiących ideał osobowości i cel życia:
1) ideę wewnętrznej wolności, nakazującą postępowanie zgodne z własnym przekonaniem;
2) ideę doskonałości, zobowiązującą do podejmowania starań w kierunku podnoszenia kultury ciała i duszy oraz uświadamiania sobie ich wartości;
3) ideę życzliwości, skłaniającą do okazywania dobroci innym osobom;
4) ideę prawa, wymagającą podporządkowania się normom prawa i zaniechania sporów;
5) ideę sprawiedliwości, domagającą się nagrody za okazane dobrodziejstwa lub zadośćuczynienia za wyrządzone krzywdy. Pierwsze dwie idee odnoszą się do własnego „ja”, a pozostałe – do relacji z innymi.
„Ojciec pedagogiki naukowej” zmarł 14 sierpnia 1841 roku w Getyndze.
(ad)
