Czy próbowaliście kiedyś wyrecytować słowa znanej Wam piosenki, nie śpiewając jej? Zgodzicie się, że nie jest to takie proste, jakby się wydawało. Nawet jeśli próbujemy to zrobić, w naszych głowach pojawia się linia melodyczna, która „podpowiada” kolejne słowa. Często też wypowiadany tekst jest zrytmizowany w taki sam sposób, jak był zrytmizowany w piosence.
Podczas słuchania czy śpiewania utworu nasz mózg uczy się równocześnie linii melodycznej i tekstu, jako jednej nierozerwalnej całości, i jest ją w stanie zapamiętać dużo szybciej niż przez powtarzanie samych słów czy samej melodii. Wprowadzenie linii melodycznej do treści, które chcemy zapamiętać, powoduje, że nasz mózg wykorzystuje w pracy więcej swoich możliwości i szybciej uczy się określonego materiału.
Idąc tym tropem, postanowiłam pomóc dzieciom, z którymi pracuję, w opanowaniu określonych czynności. Tak powstał cykl piosenek pt. Działaj – śpiewając, śpiewaj – działając. Krótkie utwory wokalne, zawierające charakterystyczne motywy muzyczne i konkretne, proste słowa, wspomagają dzieci w codziennych działaniach, takich jak witanie się z drugą osobą, dbanie o higienę, przygotowanie się do wspólnego posiłku czy ubieranie, a także wspierają kształcenie świadomości własnego ciała i otaczającej przestrzeni.
Zbiór Działaj – śpiewając… to obecnie 12 piosenek, których zadaniem jest w prosty, a jednocześnie przyjemny sposób zakomunikować o czynnościach, które będą wykonywane, oraz towarzyszyć dzieciom podczas ich wykonywania. Klarowny przekaz słowny, w którym każdy fragment tekstu zostaje przełożony na określony ruch, pomaga „rozłożyć” daną czynność na kilka kolejnych kroków.
Powiązane to jest też z melodią, opartą w każdym przypadku na charakterystycznym motywie muzycznym. Motywy te nie powtarzają się w innych piosenkach, co pomaga dzieciom w skojarzeniu piosenki z czynnością, nawet jeśli zrozumienie tekstu jest dla nich problematyczne. Wykonanie określonej czynności (o której mowa w piosence) jest powiązane w znacznej mierze z połączeniem melodii i ruchu.
Piosenki były tworzone i modyfikowane przez dwa lata, zgodnie z aktualnymi potrzebami w pracy z dziećmi, zarówno zdrowymi, jak i tymi z niepełnosprawnościami. Wprowadzane zmiany w piosenkach dotyczyły poziomu trudności opanowania i przyswojenia motywów muzycznych oraz użycia konkretnych słów i/lub ich form gramatycznych. Niejednokrotnie dzieci same spontanicznie modyfikowały zwroty muzyczne czy słowa na najbardziej dla nich naturalne. Nie pozostawało mi wówczas nic innego, jak przystać na pomysły młodych współtwórców. Właśnie te piosenki – jak często się okazywało – były przez dzieci najchętniej śpiewane lub wykorzystywane w czasie zajęć.
W piosenkach rozwijających somatognozję (orientację w schemacie ciała) i poczucie ciała w przestrzeni linia melodyczna sugeruje wykonanie określonego ruchu w konkretnym kierunku. Dobrym przykładem jest tutaj utwór Prawą rękę, gdzie słowa: Prawą rękę wznoszę w górę śpiewamy po prostu na kolejnych dźwiękach wznoszącej gamy, wykonując przy tym adekwatny ruch.
Do niektórych piosenek możemy też zastosować modyfikacje tekstu, które będą wiązały się z niewielką zmianą wykonywanych czynności. Na przykład w Piosence na powitanie możemy się witać palcem, ale również dłonią, łokciem, stopą czy kolanem (trzysylabowy wyraz wymusi na osobie śpiewającej niewielką zmianę rytmizacji), we wspomnianym zaś wcześniej utworze Prawą rękę możemy dotknąć oprócz głowy także uszu, ramion, nosa czy policzków. W przypadku tej piosenki ważne jest, aby była to czynność wymagająca od nas i dziecka podniesienia ręki w górę.
Niektóre ruchy zostały zaczerpnięte z alternatywnych sposobów komunikacji – np. ruch „Dzień dobry, witam Cię” w Piosence na przywitanie pochodzi z naturalnego języka migowego (zobacz w YouTube: Wkręć się w miganie – Dzień dobry). W pracy z dziećmi, u których mowa się nie rozwinęła, można też przy okazji pracy z piosenką wspomóc rozwój komunikacji metodą PECS (sposób komunikacji alternatywnej i wspomagającej dzieci ze spektrum autyzmu lub innymi zaburzeniami rozwoju), przygotowawszy uprzednio potrzebne obrazki.
Działania związane z pracą, opartą na piosenkach ze zbioru, przyniosły wiele pozytywnych rezultatów, zwłaszcza dzieciom najmłodszym (w wieku od roku do trzech lat), przedszkolakom, jak również uczniom z niepełnosprawnościami. Ułatwiły przekaz poleceń, ich akceptację i realizację; usprawniły wprowadzenie stałego rytmu zajęć, a nawet przełamały lęki (związane np. z myciem zębów czy włosów) oraz niechęć np. do ubierania się. Zbiór z pewnością będzie nadal rozbudowywany o nowe piosenki, które – być może – ułatwią dzieciom wykonanie kolejnych codziennych czynności.
Poniżej przedstawiam zapis nutowy wraz ze słowami i opisem ruchów do trzech wybranych piosenek. Zachęcam do zapoznania się i wykorzystania w pracy z dziećmi.
Teksty piosenek:
Piosenka na przywitanie
Piosenka może być wykorzystana zarówno na rozpoczęcie dnia przedszkolnego, jak i jako wstęp np. do zajęć muzycznych; gesty mogą być wymieniane zarówno między dorosłym a dzieckiem, jak i między dziećmi.
Przywitaj się ze mną (osoba śpiewająca podnosi palec, zachęcając dziecko do powtórzenia tego gestu),
palcem, palcem (zetknięcie palców dwóch osób).
Przywitaj się ze mną palcem, palcem.
Dzień dobry, witam Cię (wykonanie gestów z naturalnego języka migowego – zobacz w YouTube: Wkręć się w miganie – Dzień dobry).
Przywitaj się ze mną palcem, palcem. × 2
Zaczynamy jeść
Piosenka ma za zadanie uspokoić grupę przed posiłkiem i powinna się wiązać z uciszeniem dzieci.
Teraz chcemy zacząć jeść (pierwsze słowa mają zwrócić uwagę dzieci na nauczyciela i wprowadzić ciszę),
zaczynamy więc (wszystkie dzieci śpiewają).
Sztućce, talerz, kubek jest (dzieci wskazują wszystkie wymienione przedmioty),
więc zacznijmy jeść (wszystkie dzieci śpiewają).
Usiedliśmy ładnie, prosto, nie mówimy nic (czas na poprawienie pozycji przy stole).
Życzę wszystkim Wam smacznego, zaczynamy jeść (słowo „smacznego” śpiewają wszyscy, a następnie grupa powinna się uciszyć i zacząć spożywać posiłek).
Prawą rękę
Słowa tej piosenki dokładnie odzwierciedlają ruchy, które powinno się wykonywać podczas jej śpiewania.
Prawą rękę wznoszę w górę i dotykam głowy,
lewą rękę wznoszę w górę i dotykam głowy.
Tak pogłaszczę ją, tak poruszam nią,
i odkładam ręce na kolana.
(zamiast głowy możemy dotknąć uszu, policzków, ramion itp.)
Anna OLEJNICZAK
nauczycielka muzyki, rytmiki, oligofrenopedagog, muzykoterapeuta, dyrygent chóralny; nauczyciel w Ośrodku Rewalidacyjno-Wychowawczym Nasz Dom, wchodzącym w skład Centrum Edukacji i Rehabilitacji w Zabrzu; instruktor zajęć muzyczno-ruchowych dla niemowląt i małych dzieci oraz ich rodziców, a także rytmiki dla dzieci przedszkolnych.
TEN ARTYKUŁ POWSTAŁ W RAMACH PROCEDURY AWANSU ZAWODOWEGO. DZIEL SIĘ WIEDZĄ I DOŚWIADCZENIEM Z „KURIEREM”. POMOŻEMY CI W AWANSIE ZAWODOWYM I WSPÓLNIE ZAINSPIRUJEMY INNYCH! SZCZEGÓŁY – TEL. 739 290 210.
