Dysleksja a nauczanie języka francuskiego

Uczę języka francuskiego w liceum ogólnokształcącym. Wśród licealistów, z którymi prowadzę zajęcia, jest również młodzież z problemem dysleksji. W tym artykule chciałabym podzielić się swoimi doświadczeniami i badaniami w tym zakresie.

Charakterystyka dysleksji

Dysleksja jest jednym z wielu rodzajów trudności w uczeniu się. To zaburzenie o podłożu językowym. Charakteryzuje się problemami w dekodowaniu pojedynczych słów, co najczęściej odzwierciedla niewystarczające zdolności przetwarzania fonologicznego.

Zazwyczaj stosuje się termin „dysleksja rozwojowa” dla określenia specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania, które występują od początku nauki szkolnej. Problemy te są obserwowane u dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym i spowodowane zaburzeniami niektórych funkcji poznawczych i motorycznych, uwarunkowanymi nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego (Bogdanowicz M., Smoleń M.).

Trudności w uczeniu się dzieci dyslektycznych

Pojęcie „ryzyka dysleksji” wprowadziła w Polsce Marta Bogdanowicz. Ryzyko to wiązane jest z nieprawidłowym przebiegiem ciąży i porodu. Może dotyczyć też rodzin, w których występowały trudności w czytaniu i pisaniu.

W okresie wczesnoszkolnym dzieci z grupy ryzyka dysleksji nadal wykazują obniżoną sprawność ruchową i manualną, opóźniony rozwój mowy, charakteryzujący się nieprawidłową wymową, przekręcaniem trudnych wyrazów oraz myleniem nazw zbliżonych fonetycznie.

Szybkie tempo nauki oraz nagromadzony materiał sprawiają, że dziecko musi włożyć w uczenie się więcej wysiłku oraz zwiększyć intensywność ćwiczeń. Stałe niepowodzenia, pomimo ogromnego wkładu pracy, zniechęcają i demotywują. Dziecko wciąż ocenia siebie na tle swoich kolegów, co powoduje spadek jego samooceny.

U uczniów szkół średnich do dotychczasowych problemów dołączają nowe. Trudności w nauce obserwuje się na różnych zajęciach szkolnych. W przypadku nauki języków obcych uczeń ma kłopoty z budowaniem wypowiedzi słownych, prawidłową wymową, rozumieniem ze słuchu, zapamiętywaniem słówek oraz zapisem wyrazów w poprawnej formie gramatycznej.

Dysleksja a nauka języków obcych

Należy zauważyć, że nie wszyscy uczniowie z dysleksją przejawiają trudności w nauce języków obcych, a wielu z nich osiąga wysokie wyniki. Trudności w opanowaniu języków obcych mają najczęściej uczniowie z dysleksją rozwojową. Problemy te pojawiają się już podczas nauki języka ojczystego i dotyczą stosowania w praktyce zasad gramatycznych i ortograficznych. Nauka języka obcego staje się dodatkowym wysiłkiem. Wymaga ona doskonalenia czterech umiejętności: mówienia, słuchania, pisania, czytania. Wymaga również poznania nowych struktur gramatyczno-leksykalnych.

Uczniowie dyslektyczni napotykają następujące trudności wynikające z deficytów przetwarzania fonologicznego:

• trudności w czytaniu na głos ze zrozumieniem,
• trudności w wymowie i akcencie,
• trudności w analizie głoskowej (literowanie, zapamiętywanie kolejności liter w alfabecie, problem z odróżnieniem podobnych dźwięków),
• trudności w przechowywaniu materiału w pamięci krótkotrwałej (Bogdanowicz M., Smoleń M.).

Powszechnie zakłada się, iż uczniowie z dysleksją mają większe trudności z nauką języka obcego w formie pisanej niż ustnej. Problemy te wiążą się z:

• tworzeniem wypowiedzi pisemnych,
• czytaniem na głos,
• gramatyką (zapamiętanie i zastosowanie reguł gramatycznych),
• leksyką (nauka słówek),
• rozumieniem ze słuchu.

Uczniowie dyslektyczni często zgłaszają problem interferencji, czyli nakładania się języków na siebie. Zjawisko to dotyczy szczególnie języków należących do tej samej grupy lingwistycznej (Bogdanowicz M., Smoleń M.).

Wielu uczniów z dysleksją wykazuje trudności w przypominaniu sobie wyrazów na zawołanie. Mają zatem problem z wyszukiwaniem ich w pamięci, co najprawdopodobniej wynika ze zwolnionego tempa przetwarzania informacji. Jednym z deficytów występujących u uczniów z dysleksją są zaburzenia pamięci krótkotrwałej i trwałej, co utrudnia im naukę w szkole, na kursach językowych oraz odrabianie pracy domowej.

Słaba pamięć słuchowa sprawia, że uczniowie niewiele zapamiętują z lekcji i muszą więcej czasu poświęcać na naukę w domu. Mogą mieć też problem z zapamiętywaniem poleceń wydawanych ustnie (Bogdanowicz K. M.).

Uczniowie z dysleksją popełniają więcej błędów w pisowni niż ich rówieśnicy. Występują u nich często błędy polegające na przestawionych, pominiętych albo dodanych literach. Trudności sprawia im słuchanie ze zrozumieniem, co jest wynikiem słabej pamięci i koncentracji. Często nie pamiętają tego, co było na początku słuchanego tekstu. Mają też opór przed mówieniem, który jest bardzo silny u uczniów z problemami emocjonalnymi (Bogdanowicz K. M.).

Metodyka nauczania języka francuskiego

Lewa półkula odpowiada za czytanie i pisanie. Prawa półkula koduje informacje w postaci obrazów; dzięki niej odbierane są emocje; odpowiada też za uzdolnienia plastyczne. Ponieważ prawa i lewa półkula się uzupełniają, niezbędne jest zaangażowanie obydwu, aby nauczanie było efektywne. Stymulacja prawej półkuli prowadzi do zwiększenia sprawności umysłowej, a tym samym do efektywności uczenia się.

Poznawanie świata poprzez zmysły jest najczęściej kojarzone z rozwojem małych dzieci, ale tak naprawdę stymulacja wielozmysłowa ma duże znaczenie dla większości uczniów – nawet tych w okresie adolescencji. W procesie nauczania najlepiej jest angażować wiele zmysłów. Bodźce słuchowe oraz wzrokowe są częściej wykorzystywane na lekcjach z uwagi na pracę z filmem, piosenką, kartami obrazkowymi, zdjęciami, materiałami autentycznymi, tablicą interaktywną, nagraniami wideo. Wiążą się też z pracą na platformach edukacyjnych, z powtórkami chóralnymi czy zabawą w głuchy telefon.

Niektórzy uczniowie będą reagowali na zapach, inni na smak lub dotyk, dlatego nauczyciel powinien wykorzystać na lekcji różnorodne aktywności nauczania wielozmysłowego. Przykładem chociażby zrobienie sałatki czy śniadania po francusku. Chodzi o to, aby uczeń miał możliwość powąchać i posmakować. Można też połączyć smaki i zapachy z odpowiednimi rekwizytami (perfumy, mydło czy lawenda). Uczniowie na swój sposób kodują informacje, dlatego tak ważne jest rozpoznanie ich preferencji, aby odpowiednio dostosować techniki i metody pracy.

Katarzyna Maria Bogdanowicz wspomina swoją pierwszą przygodę z językiem obcym – językiem francuskim – jako proces, który wydawał się niemożliwy do przejścia ze względu na jej ograniczenia związane z dysleksją. Pomimo uczęszczania na dodatkowe lekcje postępy były niewielkie. Sytuacja zmieniła się dopiero przy okazji wyjazdu za granicę i konieczności posługiwania się wyłącznie językiem francuskim. Wówczas po raz pierwszy miała możliwość uczenia się języka polisensorycznie. Widząc jabłka, trzymając je w dłoni oraz jednocześnie wymawiając ich nazwę, miała szansę uczyć się języka metodą stymulacji wielozmysłowej. Polisensoryczny odbiór treści, jak również nałożona dyscyplina posługiwania się wszędzie językiem francuskim przyniosły oczekiwane efekty.

TIK w nauczaniu osób z dysleksją

Obecnie nauczyciele języków obcych mają ogromny wachlarz możliwości korzystania z technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) podczas zajęć.

Cyfrowe technologie mogą być użyte do nauczania zagadnień leksykalnych, gramatycznych, do doskonalenia każdej umiejętności językowej. Obecnie trudno wyobrazić sobie naukę języka obcego bez ich wykorzystania. Pozwalają one w atrakcyjny sposób zaprezentować nowy materiał, a także utrwalić wiadomości.

W mojej pracy z uczniami często wykorzystuję aplikacje do nauki języka francuskiego. Jedną z nich jest Learning Apps, służąca do tworzenia interaktywnych ćwiczeń i gier. Umożliwia skorzystanie z wielu gotowych zadań oraz daje możliwość tworzenia własnych projektów, między innymi ćwiczeń typu: krzyżówki, milionerzy, wideo z adnotacjami, quizy z wpisywaniem tekstu, grupowanie czy testy jednokrotnego wyboru.

Innym ciekawym narzędziem do pracy jest wirtualna tablica korkowa Padlet, gdzie oprócz tekstu możemy umieszczać zdjęcia, filmiki czy linki. Tablicę można udostępniać oraz zezwolić na umieszczanie na niej wpisów.

Aplikacja Genially to platforma do przygotowania interaktywnej lekcji, pozwalająca na tworzenie ciekawych prezentacji, quizów oraz przewodników.

Canva natomiast to program graficzny online, który pomaga w tworzeniu najróżniejszych projektów graficznych z wykorzystaniem gotowych szablonów, możliwych do edytowania. Pozwala zaprojektować np. plakat, wizytówkę czy zaproszenie.

Niezwykle użyteczną stroną do nauki języka francuskiego jest portal telewizji TV5 Monde, na którym można znaleźć mnóstwo interaktywnych ćwiczeń, opracowanych na podstawie autentycznych dokumentów, ponieważ stacja stworzyła platformę do nauki języka francuskiego.

Pomocą w nauce języka jest również francuski portal lexiquefle.free.fr oferujący różnorodne ćwiczenia usprawniające naukę języka online. Znajdziemy tam słownictwo pogrupowane tematycznie wraz z różnorodnymi ćwiczeniami pozwalającymi na jego utrwalenie.

Większość uczniów z dysleksją niechętnie korzysta z książek, natomiast nie ma żadnych oporów, aby korzystać z Internetu, który stanowi również źródło ciekawych informacji. Jest zatem ważnym środkiem mogącym wspomóc dyslektycznego ucznia.

Ocena osiągnięć ucznia

Uczeń uczący się efektywniej to ten, który otrzymuje informację, jakie umiejętności już posiada, a jakie musi jeszcze opanować. Istotny jest również wybór nieskomplikowanego oraz przejrzystego podręcznika.

Ważną sprawą w pracy z dyslektykiem jest prawidłowa ocena jego osiągnięć i dostosowanie wymagań oraz zindywidualizowanych form kontroli. Przy ocenianiu osiągnięć ucznia należy wziąć pod uwagę jego indywidualność oraz możliwości. Ważne jest, aby ocenianie dostarczało uczniowi informacji zwrotnej, która jest czynnikiem motywującym.

W kontekście uczniów dyslektycznych należy wspomnieć o zaletach oceny opisowej uwzględniającej ich mocne i słabe strony. Dodatkowo uczniom dyslektycznym powinno się przypomnieć przed wypowiedzią ustną poznany wcześniej materiał oraz wydłużyć czas do namysłu, ponieważ osoby te źle reagują na presję czasu.

Warto również częściej pytać dyslektyka ustnie niż sprawdzać jego wiedzę w formie pisemnej. Stosowane kryteria ocen powinny być dla wszystkich klarowne. Ważne jest, aby dysleksja nie ograniczała ambicji uczniów, a nauka języka obcego nie była poza granicami ich możliwości. Dlatego tak istotnym elementem jest stosowanie innych kryteriów ocen wobec uczniów ze specyficznymi trudnościami w nauce.

Badania własne uczniów z dysleksją uczących się języka francuskiego

Celem ankiety było znalezienie odpowiedzi na pytania, jakie trudności napotykają uczniowie z dysleksją na lekcji języka francuskiego, jakie ćwiczenia ułatwiają im pracę. Chodziło też o znalezienie efektywnych metod i technik pracy.

Ankietowałam siedmioosobową grupę uczniów z dysleksją, realizującą naukę języka francuskiego jako drugiego języka obcego w szkole ponadpodstawowej w wymiarze dwóch godzin w tygodniu.

Pytania zadane uczniom:

1. Które z poniższych czynności sprawiają ci trudność w nauce języka francuskiego?

Tab. 1

	Liczba odpowiedzi
Zapamiętanie przeczytanego tekstu	4
Orientowanie się w nowym zagadnieniu	2
Mylenie cyfr, np. 42 i 24, nazw miesięcy, dni tygodnia	1

 

Z tabeli nr 1 wynika, że badana młodzież ma największe trudności w zapamiętaniu przeczytanego tekstu.

2. Co sprawia ci szczególną trudność w nauce języka francuskiego?

Tab. 2

	Liczba odpowiedzi
Liczebniki	2
Struktury gramatyczne, np. czasy	5

 

Tabela nr 2 wskazuje, że 70 proc. ankietowanych dyslektyków ma problemy z rozumieniem i stosowaniem struktur gramatycznych.

3. Jakie ćwiczenia w rozumieniu tekstu czytanego oraz rozumieniu ze słuchu ułatwiają ci naukę?

Tab. 3

	Liczba odpowiedzi
Ćwiczenia doskonalące koncentrację uwagi	5
Ćwiczenia doskonalące selekcję i grupowanie informacji	5
Sporządzanie list wyrazów na podstawie obrazka	3
Czytanie z podziałem na role. Uzupełnianie dialogów	5 4
Czytanie tekstu i udzielanie odpowiedzi na pytania zamknięte, a następnie otwarte	1
Ćwiczenia rozwijające umiejętność wyszukiwania w tekście słów kluczowych	5
Porządkowanie fragmentów tekstu zgodnie z chronologią zdarzeń	2
Określanie na podstawie treści tekstu, czy podana informacja jest prawdziwa	2

 

Z tabeli nr 3 wynika, że 70 proc. ankietowanych wskazuje na te same techniki ułatwiające im zapamiętanie informacji, czyli: wyszukiwanie w tekście słów kluczowych, głośne czytanie z podziałem na role, selekcja informacji oraz ćwiczenia ułatwiające koncentrację uwagi.

4. Jakie ćwiczenia w rozumieniu mowy i w mówieniu ułatwiają ci naukę?

Tab. 4

	Liczba odpowiedzi
Przekazanie treści przeczytanego tekstu	4
Twórcze opracowanie nowego zakończenia tekstu	1
Zadawanie pytań	5
Udzielanie odpowiedzi na zadane pytanie	2
Uczestnictwo w dialogu w związku z konkretną sytuacją	2
Inscenizacja fragmentu tekstu	3
Przekazanie informacji lub komunikatu, opis konkretnej sytuacji	1

 

Z tabeli 4 wynika, że – według przeważającej liczby uczniów – zadawanie pytań do przeczytanego tekstu oraz ponowne przekazywanie treści wpływa znacząco na jej zrozumienie.

5. Które pomoce dydaktyczne ułatwiają ci naukę?

Tab. 5

	Liczba odpowiedzi
Gry dydaktyczne, obrazkowe	6
Zestawy obrazków z podpisami	6
Wizualizacja wyrazów	1
Ćwiczenia internetowe	2
Rozsypanki wyrazowe	2
Łamigłówki	3

 

Tabela nr 5 wskazuje, że 90 proc. uczniów łatwiej zapamiętuje poprzez gry dydaktyczne i zestawienia opisu z obrazkiem.

6. Zaznacz, w jakim stopniu dla ciebie trudne są następujące sprawności i umiejętności w nauce języka francuskiego?

Tab. 6

	Bardzo trudne	Trudne	Łatwe
Wymowa	3	4	0
Akcent	2	2	3
Mówienie	2	4	1
Rozumienie mowy	2	5	0
Ortografia	1	4	2
Praca pisemna	1	1	5
Gramatyka	1	5	1
Zapamiętanie słówek i zwrotów	0	1	6
Czytanie ciche tekstu	3	2	2
Czytanie tekstu na głos	2	4	1
Rozumienie czytanego tekstu. Rozumienie ze słuchu	3	4	0

 

Tabela nr 6 pokazuje, że najwięcej trudności sprawiają uczniom wymowa, czytanie tekstu na głos oraz rozumienie czytanego tekstu. Trudne okazują się również rozumienie mowy, mówienie, wymowa i czytanie tekstów na głos. Dla 90 proc. ankietowanych zapamiętanie słówek i zwrotów nie stanowi problemu.

Podsumowanie badań

Analiza wyników ankiety przeprowadzonej wśród uczniów z dysleksją uczących się języka francuskiego wskazała, że młodzież ta nie wykazuje większych trudności w przyswajaniu języka w formie pisemnej.

Najwięcej problemów przysparza dyslektykom: formułowanie struktur gramatycznych, ciche czytanie tekstów, rozumienie mowy oraz wymowa. Ciekawy natomiast jest aspekt dotyczący braku problemów z zapamiętywaniem słówek i zwrotów.

Innymi trudnościami są:

• problemy z zapamiętaniem przeczytanego tekstu,
• zaburzenia koncentracji uwagi podczas czytania i słuchania,
• uczestnictwo w dialogu w związku z konkretną sytuacją,
• twórcze opracowanie nowego zakończenia tekstu,
• udzielanie odpowiedzi na zadane pytanie.

Wnioski

Uwzględnienie wyników ankiety mogłoby korzystnie wpłynąć na osiągnięcia uczniów podczas nauki języka francuskiego.

Analiza ankiety pozwoliła również stwierdzić, jakie techniki pracy należy wprowadzić, aby pomóc uczniom pokonać trudności w nauce języka francuskiego. Poniżej przedstawiam techniki zastosowane przeze mnie na lekcjach.

Rozumienie ze słuchu:

• uzupełnianie tekstu z lukami,
• dopasowywanie obrazka do usłyszanego tekstu,
• zatrzymywanie nagrania po wysłuchanej części,
• technika zaznaczania (zaznaczanie plusami informacji usłyszanych w tekście),
• korzystanie z nagrań umożliwiających uczniowi jednoczesne słuchanie i czytanie tekstu po cichu,
• słowa klucze wypisane na tablicy przed słuchaniem.

Czytanie ze zrozumieniem:

• sekwencja zdań (układanie zdań w odpowiedniej kolejności, zgodnej z tekstem),
• wprowadzanie nowego słownictwa przed zapoznaniem uczniów z tekstem,
• wyszukiwanie w tekście słów kluczowych,
• czytanie z podziałem na role,
• wypełnianie luk,
• tematyczne segregowanie słówek.

Mówienie:

• przedstawienie obrazka, fotografii (opowiadanie o treści obrazka),
• podanie słownictwa potrzebnego do mówienia,
• streszczenie przeczytanego tekstu,
• dopisywanie wypowiedzi w chmurkach,
• wykorzystanie gier i zabaw językowych,
• stosowanie powtórzeń grupowych.

Pisanie:

• technika porządkowania zdań,
• uzupełnianie informacji,
• tworzenie historyjki,
• technika zakończeń (podanie uczniowi początku tekstu w celu wymyślenia jego zakończenia),
• podpisywanie obrazków.

Struktury gramatyczne:

• podawanie wiedzy gramatycznej w sposób uporządkowany, małymi porcjami,
• opisywanie obrazka (wypowiedzenie poprawnych gramatycznie zdań opisujących obrazek),
• powtarzanie nowej struktury na podstawie rysunku i przykładu.

Uczniowie ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi mają deficyty, które utrudniają im naukę. Aby umożliwić przyswojenie języka francuskiego z uwzględnieniem ich indywidualnych potrzeb, stosowałam określone metody i techniki dydaktyczne.

Po zastosowaniu opisanych powyżej technik pracy większość uczniów ze specyficznymi trudnościami w nauce wykazywała się dużą aktywnością w czasie pracy na lekcji, chętnie odpowiadała na zadawane pytania w języku francuskim, rozwiązywała z powodzeniem ćwiczenia gramatyczne oraz wykazywała się poprawnym rozumieniem tekstu słuchanego.

Ulubionymi formami pracy były natomiast piosenka, film, czytanie z podziałem na role oraz gry językowe z wykorzystaniem wcześniej przygotowanych pomocy wizualnych. We wszystkich ćwiczeniach związanych z obrazem uczniowie osiągali najlepsze wyniki. Dużym zainteresowaniem cieszyły się ćwiczenia interaktywne z wykorzystaniem TIK.

Agnieszka GRYCZMAN-KOSTKA, nauczycielka języka francuskiego w I Liceum Ogólnokształcącym im. M. Kopernika w Jarosławiu

Bibliografia:

Bogdanowicz Katarzyna Maria, Dysleksja a nauczanie języków obcych. Przewodnik dla nauczycieli i rodziców uczniów z dysleksją, wyd. I, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011, s. 64.

Bogdanowicz Marta, Ryzyko dysleksji, dysortografii i dysgrafii, Wydawnictwo Harmonia Universalis, Gdańsk 2011.

Bogdanowicz Marta, Co należy wiedzieć o dysleksji rozwojowej?, [w:] Bogdanowicz M., Adryjanek A., Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów, Wydawnictwo Operon, Gdynia 2009.

Bogdanowicz Marta, Niespecyficzne i specyficzne trudności w uczeniu się języków obcych, [w:] Bogdanowicz M., Smoleń M. (red.), Dysleksja w kontekście nauczania języków obcych, wyd. I, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2004.